ΠΜΣ Πολιτική Επιστήμη & Κοινωνιολογία

Φυσιογνωμική Κοινωνιολογία: Ζιμμελ, Κρακάουερ, Μπένγιαμιν

Σαγκριώτης Γιώργος, Επίκουρος Καθηγητής, Τμήμα Φιλοσοφίας, Πανεπιστήμιο Πατρών

«Η θέση που καταλαμβάνει μια εποχή στην ιστορική διαδικασία μπορεί να προσδιοριστεί με μεγαλύτερη ακρίβεια μέσα από την ανάλυση των αφανών επιφανειακών της εκδηλώσεων παρά από τις κρίσεις της εποχής για τον εαυτό της». Η διατύπωση του Ζήγκφριντ Κρακάουερ, στην οποία συμπυκνώνεται προγραμματικά η προσπάθειά του να διαβάσει την εσωτερική ταυτότητα της σύγχρονης κοινωνίας μέσα από τα πλέον εξωτερικά της φαινόμενα, είναι εμβληματική της ευρύτερης φυσιογνωμικής στροφής της κοινωνιολογικής σκέψης στις αρχές του 20ου αιώνα. Ως αντίδραση στην αίσθηση απώλειας του νοήματος, όπως αυτή αποτυπώθηκε για πρώτη φορά στο έργο του Νίτσε και στη συνέχεια τροφοδότησε την κοινωνιολογία του Μαξ Βέμπερ, αλλά και της αδυναμίας της σύγχρονης επιστήμης να αναπληρώσει το κενό, όπως θα διαπιστώσει ο Χούσσερλ στο ύστερο έργο του για την Κρίση των ευρωπαϊκών επιστημών, συγγραφείς όπως ο Κρακάουερ,  Ζίμμελ και ο Μπένγιαμιν θα επιχειρήσουν, ο καθένας με διαφορετικό τρόπο, να θέσουν τη φυσιογνωμική μέθοδο στην υπηρεσία της κοινωνικής διάγνωσης και κριτικής. Καθοριστική είναι εν προκειμένω η επιρροή της φαινομενολογίας, της ψυχανάλυσης όπως επίσης της ανάπτυξης και πολιτιστικής κυριαρχίας της φωτογραφίας και του κινηματογράφου.

Σε αντίθεση με τα παράλληλα εγχειρήματα στους κύκλους της «συντηρητικής επανάστασης», όπως του Σπένγκλερ ή του Κλάγκες, οι αναζητήσεις των εν λόγω στοχαστών δεν αποβλέπουν στην υπέρβαση της υποτιθέμενης παρακμής μέσα από την ανασύσταση ενός απολεσθέντος νοήματος. Δεν αναζητούν το βάθος κάτω από την επιφάνεια, αλλά σε αυτή την ίδια. Εξ ου και η προνομιακή σημασία της αισθητικής θεώρησης. «Σαν όλα τα πράγματα να είχαν συγκεντρώσει όση ομορφιά έχουν να δώσουν στην επιφάνειά τους», γράφει ο Ζίμμελ για τη φυσιογνωμία της Βενετίας, ενώ στο μνημειώδες και ημιτελές έργο του για τις Στοές του Παρισιού (Passagen-Werk) ο Μπένγιαμιν θα αναζητήσει στις φευγαλέες εικόνες και μορφές της πόλης τον φιλοσοφικοϊστορικό τόπο της νεοτερικότητας.

Στο σεμινάριο θα ασχοληθούμε με κείμενα φυσιογνωμικής κοινωνιολογικής σκέψης του Ζίμμελ, του Κρακάουερ και του Μπένγιαμιν, με στόχο την κατανόηση των μεθοδολογικών τους προγραμμάτων αλλά και την εμβάθυνση στο περιεχόμενο των κοινωνικών τους θεωριών. Κατά δεύτερο λόγο θα αναζητήσουμε τους δεσμούς με τις υπόλοιπες θεωρίες του πολιτισμού, της τέχνης, της πολιτικής και της ιστορίας των μεσοπολεμικών χρόνων όπως επίσης την επιρροή του έργου των τριών συγγραφέων στη σύγχρονη κοινωνική σκέψη.