ΠΜΣ Πολιτική Επιστήμη & Κοινωνιολογία

Κοινωνιολογία της Λογοτεχνίας

Σαγκριώτης Γιώργος, Επίκουρος Καθηγητής, Τμήμα Φιλοσοφίας, Πανεπιστήμιο Πατρών

Το μυθιστόρημα αποτελεί παραδοσιακά το προνομιακό πεδίο για την προσπάθεια κατανόησης της σχέσης μεταξύ λογοτεχνίας και μοντέρνας κοινωνίας. Η θεωρία του μυθιστορήματος που οραματίστηκε στο τέλος του 18^ου αιώνα ο Φρ. Σλέγκελ και συνέγραψε στις αρχές του 20^ου ο Γκ. Λούκατς συνιστά  ωστόσο μάλλον αισθητικοφιλοσοφικό παρά κοινωνιολογικό εγχείρημα. Διαφορετική είναι η ειδική περίπτωση του αστυνομικού μυθιστορήματος. Η εμφάνιση και η δημοφιλία του είδους αποτελεί κοινωνικά και ιστορικά απολύτως προσδιορίσιμο φαινόμενο, το ίδιο και η εξέλιξή του. Σε αυτό συντελεί το γεγονός ότι το αστυνομικό μυθιστόρημα παραιτείται εξ αρχής από αξιώσεις καλλιτεχνικής αυτονομίας. Τούτο έχει μια τριπλή συνέπεια. Πρώτον, τα έργα του εν λόγω είδους στοχεύουν άμεσα στην άσκηση επίδρασης και αυτό σημαίνει ότι αντανακλούν καθαρότερα τις κοινωνικά καθορισμένες προσδοκίες του κοινού του. Από την άποψη αυτή αποτελεί το ιστορικό πρότυπο του φαινομένου που ονομάστηκε αργότερα μαζική κουλτούρα ή πολιτιστική βιομηχανία και απευθύνεται στη διευρυμένη μεσαία τάξη της αστικής κοινωνίας από τα τέλη του 19^ου αιώνα μέχρι σήμερα. Δεύτερον, αδιαφορεί για την ενότητα μορφής και περιεχομένου και συνηθίζει να επαναλαμβάνει σε παραλλαγές την ίδια τυποποιημένη φόρμα. Σε αντίθεση με την κλασική αστική θεώρηση της τέχνης, δεν προσφέρει ένα άσυλο ομορφιάς ως αντιστάθμισμα της πεζής οικονομικοκοινωνικής πραγματικότητας, αλλά υιοθετεί τον φορμαλισμό ως αρχή της συγκρότησής του. Τρίτον και σημαντικότερο, οργανώνεται στη βάση των αντιθέσεων που προκύπτουν με την παρακμή της ηρωικής εποχής της αστικής τάξης και την σταθεροποίηση της μαζικής κοινωνίας. Η ιδιοφυΐα αντιπαρατίθεται στον κοινό νου, ο τύπος του εκκεντρικού έρχεται σε σύγκρουση με τους εγκαθιδρυμένος θεσμούς, το μυστήριο παραμονεύει σε κάθε γωνιά του οικείου μας κόσμου. Και αντίστροφα όμως: ο λόγος θριαμβεύει επί του μυστηρίου, για όλα δίνεται μια εξήγηση, τίποτα δεν ξεφεύγει από τη «μέθοδο». Είναι ακριβώς αυτές οι αντιθέσεις που ανέδειξαν το αστυνομικό μυθιστόρημα σε κεντρικό πεδίο μελέτης στοχαστών όπως ο Μπένγιαμιν και ο Κρακάουερ και απασχολούν μέχρι σήμερα τους μελετητές πολλών διαφορετικών κατευθύνσεων, σε συνάρτηση με τις εξελίξεις που έχουν στο μεταξύ συμβεί στο είδος.

Το σεμινάριο έχει ως στόχο να φέρει τους φοιτητές και τις φοιτήτριες σε επαφή με τα βασικά κοινωνιολογικά ερωτήματα που προκύπτουν από τον κόσμο του αστυνομικού μυθιστορήματος, στην πορεία του στο χρόνο, αλλά και με τις κλασικές και σύγχρονες θεωρίες για το αντικείμενο. Ιδιαίτερη έμφαση θα δοθεί στον τρόπο με τον οποίο αυτές διασταυρώνονται  με γενικότερες μεθοδολογικές επιλογές και κοινωνιολογικά μοντέλα της ανερχόμενης και όψιμης αστικής κοινωνίας. Ταυτόχρονα δίνεται ευκαιρία για εξάσκηση της κριτικής σκέψης και της κοινωνιολογικής φαντασίας μέσα από την άμεση επαφή με το υλικό και την αυτόνομη επεξεργασία του. Σε αντιστοιχία με αυτή τη στόχευση, η διδασκαλία αποτελείται από δύο μέρη. Στο πρώτο θα συζητηθούν οι θεωρητικοί άξονες του ζητήματος και θα γίνει μια ιστορική αναδρομή στις βασικές κοινωνιολογικές θέσεις που έχουν διατυπωθεί. Στο δεύτερο μέρος οι φοιτητές και οι φοιτήτριες θα κληθούν να προσφέρουν μια κοινωνιολογική ανάγνωση αστυνομικών μυθιστορημάτων που θα έχουν επιλέξει από έναν κατάλογο προτεινόμενων συγγραφέων. Το μάθημα θα βαθμολογηθεί στη βάση των προφορικών παρουσιάσεων και μιας τελικής εργασίας, η οποία θα αξιοποιεί τη συζήτηση μετά την παρουσίαση στο σεμινάριο.

Ενδεικτική βιλιογραφία

W. H. Auden, Walter Benjamin κ.ά, Ανατομία του αστυνομικού μυθιστορήματος, Άγρα, Αθήνα 1986.

Ανδρέας Αποστολίδης, Τα πολλά πρόσωπα του αστυνομικού μυθιστορήματος : Δοκίμια για την ιστορία και τις σύγχρονες τάσεις του, Άγρα, Αθήνα 2009.

Ερνεστ Μαντέλ, Απολαυστικός φόνος-Η κοινωνική ιστορία του αστυνομικού μυθιστορήματος, Ένεκεν, Θεσσαλονίκη 2017.

Siegfried Kracauer, Η μάζα ως διάκοσμός και άλλα δοκίμια, Πλέθρον Αθήνα 2018.

Ρ. Messac, Le ‚Detective Novel‘ et l’influence de la pensée scientifique, Honoré  Champion, Παρίσι 1929.

Glenn W. Most, William W. Stow (ed.), The Poetics of Murder: Detective Fiction and Literary Theory, Harcourt, Σαν Ντιέγκο/Καλιφόρνια 1983.

Ronald G. Walker, June M. Frazer (επ), The Cunning Craft: Original Essays on Detective Fiction and Contemporary Literary Theory, Western Illinois UP, Μάκομπ 1990.

Jerome H. Delamater, Ruth Prigozy (επ.), Theory and Practice of Classic Detective Fiction (Contributions to the Study of Popular Culture), Greenwood, Κοννέκτικατ 1997.

Mary Evans, Sarah Moore, and Hazel Johnstone (επ.), Detecting the Social-Order and Disorder in Post-1970s Detective Fiction, Palgrave Macmillan, Νέα Υόρκη 2018.

J. Vogt (επ.), Der Kriminalroman. Zur Theorie und Geschichte einer Gattung, Fink, Μόναχο 1971.

Mirko F. Schmidt, Der Anti-Detektivroman. Zwischen Identität und Erkenntnis, Fink, Μόναχο 2014.