ΠΜΣ Πολιτική Επιστήμη & Κοινωνιολογία

Μαρξισμός και Φουκώ

Δοξιάδης Κύρκος, Καθηγητής

Σκοπός του μαθήματος είναι η διερεύνηση των τρόπων με τους οποίους το έργο του Μισέλ Φουκώ συμβάλλει στον εμπλουτισμό της μαρξιστικής κοινωνικής και πολιτικής θεωρίας σε τρία αλληλοσυνδεόμενα επίπεδα: σε εκείνο της συμπλήρωσης και της διεύρυνσης, στο επίπεδο της κριτικής επανεξέτασης και σε εκείνο της πολιτικής στόχευσης.

Συμπλήρωση-διεύρυνση: Θεμελιώδεις έννοιες του μαρξισμού, όπως: «σχέσεις παραγωγής», «εκμετάλλευση», «κράτος», «ιδεολογία», «ηγεμονία», διευρύνονται και συμπληρώνονται από αντίστοιχες φουκωικέςεννοιολογήσεις της εξουσίας στις διαπλοκές της με την παραγωγή και με τον λόγο: «πειθαρχική εξουσία», «βιοεξουσία», «κυβερνητικότητα», «εξουσία/γνώση», «στρατηγική».

Κριτική επανεξέταση: Με κοινή αφετηρία την ιστορικο-υλιστική προσέγγιση και τη σπουδαιότητα του αγωνιστικού στοιχείου στις κοινωνικές σχέσεις που συνίσταται στην κομβική σημασία των ταξικών αγώνων, η φουκωική προβληματική επανεξετάζει κριτικά τη μαρξιστική έννοια του «καθορισμού σε τελευταία ανάλυση από την οικονομία», καθώς και τα ιδεαλιστικά κατάλοιπα που χαρακτηρίζουν τη μαρξιστική θεωρία και που οφείλονται κυρίως στις εγελιανές επιρροές που έχει υποστεί η τελευταία από τη γένεσή της.

Πολιτική στόχευση: Χωρίς καθόλου να υποτιμάται η σημασία του Φουκώ για τα «νέα κοινωνικά κινήματα», στο μάθημα θα δοθεί έμφαση στη χρησιμότητα της φουκωικής προσέγγισης ως προς τη δυνατότητα μιας πολιτικής αμφισβήτησης του καπιταλισμού, ιδιαίτερα στην τωρινή, νεοφιλελεύθερη φάση του. Η φουκωική άποψη για τον καπιταλισμό, που στην ουσία δεν διαφοροποιείται από τον μαρξισμό σε αυτό ειδικά το ζήτημα, είναι ότι πρόκειται για σύστημα εξουσίας – για το κυρίαρχο σύστημα εξουσίας της νεοτερικότητας. Ζητήματα όπως η συγκρότηση του υποκειμένου, οι πολιτικές διαστάσεις της σεξουαλικότητας, ο ρατσισμός, ο ναζισμός και ο εθνικισμός θα προσεγγιστούν σε συσχέτιση με μια κριτική στάση και με δυνατότητες αντίστασης απέναντι στο κυρίαρχο σύστημα.

Δεδομένων των θεματικών επιλογών και των θεωρητικών προτιμήσεων της φουκωικής προσέγγισης, θα δοθεί ιδιαίτερη σημασία στον αλτουσσεριανό μαρξισμό και σε επιφανείς εκπροσώπους του, όπως ο Ερνέστο Λακλάου και ο Νίκος Πουλαντζάς.